Twierdza
Przemyśl
Rdzeń Twierdzy
Początek prac fortyfikacyjnych nad rdzeniem przypadł na okres połowy lat pięćdziesiątych XIX wieku. Po przerwie w nich spowodowanej odprężeniem w stosunkach rosyjsko-austriackich kontynuowano je w latach 1878-1890r. kiedy to zadecydowano o wznowieniu prac nad Twierdzą wobec konfliktu bałkańskiego.
Obszar rdzenia podzielono na dwa obwody obronne, pierwszy prawobrzeżny obejmujący Stare Miasto oraz drugi lewobrzeżny, zasański. Umocnienia zlokalizowano w odległości 2-3 km od miasta. W obwodzie wewnętrznym zlokalizowano zdecydowaną większość budynków zaplecza w tym koszarowych, magazynów i innych mających znaczenie dla funkcjonowania Twierdzy.
Austriacy przypisali Noyau rolę ostatecznej obrony. Jednakże z uwagi na zbytnią słabość wewnętrznego obwodu (prowizoryczność dzieł) zakładali w planach strategicznych, iż rdzeń posłuży do odparcia pierwszych ataków jednostek wroga, którym uda się przedrzeć przez obwód wewnętrzny oraz powstrzymania ich naporu aż do chwili uzyskania wsparcia z obwodu zewnętrznego umożliwiającego ich wyeliminowanie z pola walki. Konieczność budowy rdzenia uzasadniono zwłaszcza obawą zdobycia twierdzy przez mobilne jednostki kawaleryjskie wroga, które niepostrzeżenie mogły przeniknąć przez nie przygotowany do obrony obwód zewnętrzny.
Przy jego realizacji wykorzystano projekty D. Salis-Soglio (ten co do przebiegu wału) oraz A. Wernera (co do lokalizacji dzieł). W pierwszej kolejności wzniesiono forty artyleryjskie, baterie i szańce. Centralnymi punktami obrony stały się fort na Winnej Górze (nr XIX) oraz cytadelowy Zniesienie (nr XVI), którego projekt porównywany jest do „plastra miodu”. Łącznie wzniesiono kilkadziesiąt obiektów o charakterze elementów flankujących. Następnie ok. 1890 r. połączono je wałem zamykając w ten sposób szczelnie obwód o łącznej długości 15 km. Usypane wały poprzedzono suchymi fosami; wybudowano też bramy forteczne umożliwiające komunikację drogową i kolejową a nadto kilka blokowanych przejść. W rejonach Winnej Góry oraz Trzech Krzyży (nr XVIc) wał zastąpiono ceglanym murem (do dnia dzisiejszego zachował się on jedynie w tym ostatnim miejscu).
Planowane obiekty miały charakter prowizorycznych dzieł, obejmujących stanowiska artylerii i piechoty. Wznoszono je z ziemi, z której sypano wały i poprzecznice. W poprzecznicach umieszczano schrony piechoty oraz pogotowia, które budowano z cegły lub kamienia (ściany) zaś sklepienie nakrywano falistą blachą. Rzadko stosowano beton, którego najprawdopodobniej użyto jedynie do konstrukcji blokhauzów Trzech Krzyży i Winnej Góry wyposażonych dodatkowo w płyty pancerne osłaniające stanowiska ckm-ów. Co do konstrukcji koszar fortów głównych to aktualnie brak jest bliższych danych.
Do 1890 roku zakończono główne prace inżynieryjne. Po tym okresie dokonywano jedynie niewielkich modernizacji rdzenia. Wyjątkiem była realizacja dzieła XVIIIa „Głęboka” które zrealizowano w 1893 r.
Materiały źródłowe:
Jan Rożański „Forty Przemyskie- przewodnik”, WOIT 1993 r., Przemyśl
Tomasz Idzikowski „Twierdza Przemyśl – I obwód obronny” t.3, Przemyśl 2002 r.
Tomasz Idzikowski „Rdzeń twierdzy” w „Forty Twierdzy Przemyśl” t.2, Przemyśl 2001 r.
Tomasz. Melnyk –„Rdzeń Twierdzy Przemyśl” w „Twierdza Przemyśl w Galicji” t.4, Przemyśl 2003 r.
Franz Forstner „Twierdza Przemyśl” Bellona Warszawa 2000
T. Idzikowski „Twierdza Przemyśl. Powstanie. Rozwój. Technologie” Krosno 2014 r., Wyd. Arete